“Sanat Eserini Alımlıyorum”
“Sanat Eserini Alımlıyorum”
Leonardo Da Vinci’nin “Son Akşam Yemeği” adlı Eserinin Yaratıcı Drama Yöntemiyle Çözümlenmesi ve Alımlanması
Abdulgafar Terzi 1
MEB Öğretmen,
terzigaffar@gmail.com
Nami Eren Beştepe 2
Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi
nbestepe@gmail.com
Öz
Drama ve sanat eğitimi ilişkisi son yıllarda artmaya başlamıştır. Dramanın sanat alanını ve sanat eğitimini olumlu etkileyebileceği düşünülmektedir. Özellikle son yıllarda okullarda dramanın sanat eğitiminde yöntem olarak kullanılması sanatı, dolayısıyla da sanat eğitimini öğrenciler tarafından daha eğitici ve öğretici hale getirmiştir. Bu çalışmayla 15.yüzyılın sonlarında (1495-1498) Leonardo Da Vinci’nin “ Son Akşam Yemeği” adlı tablosu temel alınmış olup katılımcıların eseri çözümleme ve alımlamada yaratıcı drama yönteminin öğrenme süreçlerine etkisi görülmek istenmiştir. Bu noktadan hareketle çalışmanın genel amacı, öğrencilerin Leonardo Da Vinci’nin “Son Akşam Yemeği” adlı eserini yaratıcı drama yöntemiyle çözümlemelerini ve alımlamalarını sağlamaktır. Çalışma grubu, MEB’e bağlı bir devlet okulunun 6. ve 7. sınıf öğrencilerinden 11 ve 13 yaş aralığında, daha önce drama yaşantısı olmayan 14 kız, 2 erkek öğrenci olmak üzere toplam 16 öğrenciden oluşmuştur. Araştırmada nitel araştırma yönteminden yararlanılmış, odak grup görüşmesiyle veriler toplanmış ve elde edilen verilerin betimsel analizi yapılmıştır. Drama yöntemiyle işlenen sürecin sonucunda öğrencilerin eleştirel anlamda daha fazla pratik yapmalarına olanak sağlanmış, tutumlarında da olumlu değişimlerin olduğu görülmüştür.
Anahtar Sözcükler: Drama, Sanat, Sanat Eseri, Sanat Eğitimi, Leonardo Da Vinci
Araştırmanın Amacı
Araştırmanın genel amacı, Leonardo Da Vinci’nin “ Son Akşam Yemeği” adlı eserinin yaratıcı drama yöntemiyle çözümlenmesi ve alımlanmasını sağlamaktır. Bu genel amaçtan hareketle öğrencilerin;
1. Bir sanat eserine nasıl bakılacağına ilişkin görüşleri,
2. Sanat eseri incelenmesinde yaratıcı dramanın yöntem olarak kullanılmasına ilişkin görüşleri,
3. Leonardo’nun Son Akşam Yemeği tablosundaki biçim ve içeriğinin ( kişiler,yemek, mekan ) anlaşılıp, anlaşılmadığına ilişkin görüşleri,
4. Bir Sanat Eserinde Sanatsal Düzenleme öğelerinin ( çizgi, şekil, ışık- gölge, doku, renk, biçim, değer, ton, mekan v.b ) anlaşılıp, anlaşılmadığına ilişkin görüşleri,
5. Yaratıcı dramaya ilişkin görüşleri, belirlenmeye çalışılmıştır.
Çalışma Grubu
Çalışma grubu, MEB’e bağlı bir devlet okulunun 6. ve 7. sınıf öğrencilerinden 11 ve 13 yaş aralığında, daha önce yaratıcı drama yaşantısı olmayan 14 kız, 2 erkek öğrenci olmak üzere toplam 16 öğrenciden oluşmuştur.
Verilerin Toplanması ve Analizi
Araştırma kapsamında ulaşılan veriler odak grup görüşmesi aracılığıyla elde edilmiştir. Odak grup görüşmesi “ılımlı ve tehditkar olmayan bir ortamda önceden belirlenmiş bir konu hakkında algıları elde etmek amacıyla dikkatle planlanmış bir tartışmalar serisi” olarak tanımlanabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Araştırmanın amacı doğrultusunda beş tane açık uçlu soru hazırlanmıştır. Bu beş soru, son oturumun bitiminden sonra gruba yöneltilmiş ve elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak derlenmiş araştırma soruları ile ilişkilendirilerek analiz edilmiş ve kayıt altına alınmıştır.
Araştırmada elde edilen verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Betimsel analizde elde edilen veriler daha önceden belirlenen temalara göre özetlenir ve yorumlanır (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Grup görüşmesiyle elde edilen öğrenci görüşleri "Sanat Eseri, Yaratıcı Drama Aracılığıyla Sanat Eseri İnceleme, Sanat Eserinde Biçim ve İçerik , Yaratıcı Drama, Sanat Öğeleri" temaları altında kodlanmıştır.
Araştırmada elde edilen bulgularda, araştırmanın güvenirliğini desteklemek amacıyla öğrencilerin yanıtlarından aynen alıntılar yapılmıştır. Doğrudan alıntılarda öğrencilerin sözleri (ÇÖ, numara) şeklinde gösterilmiştir. Ayrıca, yine araştırmanın güvenirliğini desteklemek amacıyla çocukların ve velilerinin izni ile atölye çalışmaları kamera ve fotoğraf çekimleriyle kayıt altına alınmıştır.
Uygulama Süreci
Leonardo Da Vinci’nin “ Son Akşam Yemeği” adlı eserinin yaratıcı drama yöntemiyle çözümlenmesi ve alımlanması konusunda altı konu belirlenerek yaratıcı drama yöntemi aşamaları (ısınma/hazırlık, canlandırma, değerlendirme) doğrultusunda yapılandırılmıştır. Uygulama atölyeleri toplam 24 saat olmak üzere 8 oturumda 4 Haziran 2013 – 19 Haziran 2013 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Oturum başlıkları; “Tanışma – İletişim”, “Sanatta Yaratma ve Yaratıcılık”, “Bir Sanat Eserindeki Tasarım İlkeleri ve Öğeleri”, "Son Akşam Yemeği Adlı Resimdeki İçerik”, "Son Akşam Yemeği Adlı Resimde Mekan ve Kişiler”, "Son Akşam Yemeği Adlı Resimdeki Giysiler ve Yemek”, Leonardo Da Vinci’nin Hayatı ve Sanat Anlayışı” ve “Genel Değerlendirmedir”.
Bulgular ve Yorum
Araştırma kapsamında ulaşılan bulgular, araştırma soruları ile ilişkili olarak belirlenen beş tema doğrultusunda ele alınmıştır. Bu kapsamda araştırmanın bulguları; Sanat Eseri, Yaratıcı Drama Aracılığıyla Sanat Eseri İnceleme, Sanat Eserinde Biçim ve İçerik, Yaratıcı Drama ve Sanat Öğeleri olmak üzere beş alt başlıkta sunulmuştur.
Sanat Eseri Teması
Araştırmanın ilk teması olan bu temada öğrencilerin yaratıcı drama etkinliklerine katılmadan önce bir sanat eserine nasıl baktıkları belirlenmeye çalışılmıştır. Öğrencilerin sanat eseri temasına ilişkin görüşleri Tablo 1'de gösterilmiştir.
Tablo 1. Sanat Eserine Bakmakla İlgili Öğrenci Görüşleri
|
Sanat Eseri Teması |
Öğrenci Görüşleri |
|
Bir Sanat Eserine Bakmak
|
Ö.1. Resimlere öyle bakar geçerdim ya güzel ya da çirkin derdim ama şimdi artık sanatsal öğeleri kullanıp detaylarına bakabiliyorum. Ö.4. Önceden sadece resimlere bakıp iyi ve güzel deyip geçiştirirdim. Ama şimdi bir sürü yorum yapabiliyorum. Resimde yüz ifadelerine kıyafetlerine yemeklerine ve duruşlarına çok dikkat ediyorum. Ö.5. Yaratıcı drama etkinliklerine katılmadan önce bir sanat eserinin öğelerine dikkat etmezdim. Şimdi resmin öğelerini dikkate alarak resimdeki hareket ve mimikleri de dikkate alıyorum. Ö.10. Normal bir şekilde güzelse güzel olmuş deyip geçerdim. Ama şimdi temel sanat öğelerine bakarak ve tablonun inceliklerine bakarak resmi daha iyi görebiliyorum. Ö.7. Önceden bir resme bakıp aa güzelmiş deyip geçerdim. Ama şimdi neler oluyor ve resimde neler var diye bakıyorum. Ö.11. İlk başta bakar geçerdim. Bunlar boşuna yapıyorlar derdim ama şimdi çok güzel bir resim ve duruşları çok güzel diyorum. Ö.14. Herkesin merak ettikleri şeyler çok önemli olur ve onun neden çağlar boyunca merak edildiğini artık biliyorum. |
Yaratıcı Drama Aracılığıyla Sanat Eseri İnceleme Teması
Araştırmanın ikinci temasında öğrencilerin Leonardo Da Vinci'nin "Son Akşam Yemeği" adlı eserinin yaratıcı drama etkinlikleriyle işlenmesi hakkındaki düşünceleri belirlenmeye çalışılmıştır. Öğrencilerin "Yaratıcı Drama Aracılığıyla Sanat Eseri İnceleme" temasına ilişkin görüşleri Tablo 2'de gösterilmiştir.
Tablo 2. Leonardo Da Vinci'nin "Son Akşam Yemeği" Adlı Eserinin Yaratıcı Dramayla İşlenmesi İle İlgili Öğrenci Görüşleri
|
Sanat Eseriyle Darama Teması |
Öğrenci Görüşleri |
|
Son Akşam Yemeğinin Yaratıcı Dramayla İşlenmesi
|
Ö.2. Bence bu şekilde işlenmesini çok sevdim. Hem eğlendim hem öğrendim yani bu konuda çok olumlu pozitif düşünüyorum Ö.4. Canlandırmalar yaptık ve doğaçlamalar yaptık. Biz burada o tabloyu canlandırdığımız için onların ne hissettiklerini ve neler yaşadığını anladım. Ö.5. Yaratıcı drama da hem oyun oynayıp hem de eğleniyorum. Çünkü elimize bir kağıt verilip de okumamız istenseydi çok çabuk unuturduk ama şimdi eğlenerek daha iyi öğreniyoruz. Ö.8. Son Akşam Yemeği tablosunda ayrıntılı bir şekilde öğreniyoruz. Oyunlarla canlandırmalarla daha iyi bir şekilde öğrendik. Ö.10. Konuşarak bir şey anlaşılmıyor ama etkinlik yaparken eğlenerek öğreniyoruz. Bu da çok daha kalıcı oluyor. Ö.12. Eğlenceliydi. Yaptığımız etkinlikler güzeldi ama ufak bazı sorunlar oldu. Ama arkadaşlar arasında olur böyle şeyler. Ö.14. Konuyu eğlenerek öğrendik ve etkinlikler daha iyi anlamamıza yol açtı ve bu çok güzel bir şey. |
Sanat Eserinde Biçim ve İçerik Teması
Araştırmanın üçüncü temasında öğrencilerin Leonardo Da Vinci'nin "Son Akşam Yemeği" adlı resminin biçim ve içeriğini anlamalarıyla ilgili düşünceleri belirlenmeye çalışılmıştır. Öğrencilerin sanat eserinde biçim ve içerik temasına ilişkin görüşleri Tablo 3'te gösterilmiştir.
Tablo 3. Leonardo Da Vinci'nin "Son Akşam Yemeği" Adlı Resminin biçim ve İçeriği İle İlgili Öğrenci Görüşleri
|
Sanat Eserinde Biçim-İçerik Teması |
Öğrenci Görüşleri |
|
Son Akşam Yemeğinde Biçim ve İçerik
|
Ö.2. Bence bu şekilde işlenmesini çok sevdim. Hem eğlendim hem öğrendim yani bu konuda çok olumlu pozitif düşünüyorum. Ö.4. Evet düşünüyorum. Çünkü son akşam yemeği olduğu için yemekleri ve mekân seçimleri çok önemli. Ö.6. Evet düşünüyorum. Çünkü o konu ile ilgili oyun oynadık ve birçok şey yaparak anladığımı düşünüyorum. Ö.8. Evet düşünüyorum tablo içeriği, kişiler, yemek ve mekân, toplanma nedenleri bunun yanında yüz ifadelerini daha iyi anladım. Ö.10. Evet en çok temel sanat öğeleri ve estetik değerler yardımcı olduğunu düşünüyorum. ÖK.12. Evet en çok da temel sanat öğelerini anladım. Ö.14. Giysiler renkler ve döneme ve insana göre değişebilir. Örneğin kişinin kıyafetlerinin rengine bakarak o kişinin özelliklerini anlayabiliyor ve tahmin edebiliyorum. |
Yaratıcı Drama Teması
Araştırmanın dördüncü teması altında öğrencilerin yaratıcı drama etkinliklerine yönelik görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. Öğrencilerin Yaratıcı Drama Temasına ilişkin görüşleri Tablo 4'te gösterilmiştir.
Tablo 4. Leonardo Da Vinci'nin "Son Akşam Yemeği" Adlı Tablosunun Yaratıcı Drama ile İşlenmesi İle İlgili Öğrenci Görüşleri
|
Yaratıcı Drama Teması |
Öğrenci Görüşleri |
|
Yaratıcı Drama Etkinlikleri |
Ö.2. Ben bu süreçte çok eğlendim. Kıyafetler tasarladım bilgiler öğrendim yeni yeni arkadaşlar edindim. O yüzden gerçekten çok mutluyum. Ö.3. Bu süreçte oyunlar oynadık ve eğlenerek öğrendik. Eğlenerek öğrenmek gerçekten de çok güzel bir yöntem. Ö.5. Evet gönüllü katıldım. Bu süreçte eğlendik oyunlar oynadık ve çok mutlu bir süreç geçirdik. Ö.7. Evet gönüllü katıldım. Canlandırmalar yaptık. Oyunlar oynadık, eğlendik ve resmi çözümledik. Ö.9. Kendi isteğimle katıldım. Bazen güldük bazen eğlendik bazen üzüldük bazen de sıkıldığımız oldu ama çok güzeldi. Ö.11. Çok eğlendim ve çok sevdim. Resimde bir şey yapmışsam çok mutlu oluyorum. Ö.15. Herhangi bir drama çalışması yaratıcı olması için bir grubun olması gerekir. Yaratıcı drama eğlenerek öğrenmektir. |
Sanat Öğeleri Teması
Araştırmanın beşinci ve son temasında da öğrencilerin bir sanat eserinde sanatsal düzenleme öğelerini (çizgi, şekil, ışık- gölge, doku, renk, biçim, değer, ton, mekan vb.) görüp, göremedikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Öğrencilerin sanat öğeleri temasına ilişkin görüşleri Tablo 5'te gösterilmiştir.
Tablo 5. Sanat Eserinde Sanatsal Düzenleme öğelerini görmeyle İlgili Öğrenci Görüşleri
|
Sanat Öğeleri Teması |
Öğrenci Görüşleri |
|
Sanat Eserindeki Sanatsal Düzenleme Öğeleri |
Ö.2. Evet artık görebiliyorum. Çünkü önce bunlara önem vermeyip bakıp geçerdim ama artık böyle olmayacak. Ö.3. Evet kesinlikle görebiliyorum. Artık resimlere bakarken bu sanatsal düzenleme öğelerine dikkat ediyorum. Ö.5. Evet görebiliyorum çünkü bütün öğeleri yaparak ve yaşayarak öğrendik. Ö.8. Evet görebiliyorum. perspektifi çizgiyi, dokuyu, mekanı, tonu, gölgeyi, rengi, şekli ve bütünlüğü artık görebiliyoruz. Ö.9. Evet benim bildiğim kadarıyla her sanatta ve eserlerde bu öğeler vardır ve Leonardo Da Vinci’nin sanatından da bu öğeler vardır. Ö.13. Biçim, perspektif, çizgi, gölge, doku, renk, zıtlık ve denge sanatsal düzenleme öğeleri olarak geçmektedir. Ö.15. Sanatsal düzenleme öğeleri öğrendim ve bunlar son akşam yemeği resmini anlamamızı sağladı |
Sonuç
Drama yöntemiyle işlenen araştırma süreci, katılımcıların eleştirel anlamda daha fazla pratik yapmalarına olanak sağlamış ve öğrencilerin tutumlarında da olumlu değişimlerin olduğu görülmüştür. Katılımcıların gerek sınıfta ve sınıf dışında eleştirel tutumlarının gözlemlendiği ve özellikle bazı öğrencilerin etkinlikler sonunda evlerine döndüklerinde duvarlarda asılan resimleri yorumladıkları ve bu resimler hakkında aileleriyle konuştukları dile getirilen ifadeler arasındadır. Bu bağlamda Leonardo Da Vinci’nin “Son Akşam Yemeği “adlı eserinin yaratıcı drama yöntemiyle çözümlenmesi ve alımlanmasında katılımcıların estetik deneyimleri, eseri çözümleme ve alımlamada öğrenme süreçlerinde artışın olduğu gözlemlenmiştir. Araştırmanın tüm bulgularına bakıldığında, bir sanat eserinin yaratıcı drama yöntemiyle işlenmesi sonrasında yöntemin öğrencilere sanat eserleri ile ilgili farklı bakış açıları kazandırılabileceği ve sanata karşı farkındalık oluşturulabileceği görülmüştür.
Araştırmada ulaşılan sonuçlardan hareketle; tüm öğretim kademelerinde, sanat eğitimi ile ilgili derslerde ve sanat eseri çözümleme ya da sanat eleştirisi uygulamalarında yöntem olarak yaratıcı dramadan yararlanılması önerilmektedirr.
Kaynakça
Adıgüzel, Ö. (2002). Yaratıcı drama 1985-1998 Yazılar. Ankara: Natürel Yayınları.
Arıkız, S., & Beştepe, N. E. (2016). Tasarım sürecinde yaratıcılık “Teknoloji ve tasarım dersinin yaratıcı drama yöntemiyle işlenmesi. Yaratıcı Drama Dergisi, 11(2), 47-64.
Aykaç, M. (2007). İlköğretim sanat etkinlikleri dersinde yaratıcı drama yönteminin öğrenci memnuniyeti açısından değerlendirilmesi. Yaratıcı Drama Dergisi, 1(3/4), 27-44.
Aykut, A. (2011). Sanat Eğitiminde Estetik.İstanbul:Hayalperet Yayınevi.
Bağatır D., R. (2008). Drama öğretim yönteminin resim- iş bölümü öğrencilerinin mesleki tutum ve başarılarına etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Beştepe, N. E. (2006). Sanat eleştirisinde ölçüt sorunu. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(6). 1-9.
Botton, A. (2007). Mutluluğun mimarisi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
Burçoğlu, E. B..& Aykaç, M. (2013) .Sanat eserlerinin yaratıcı drama yöntemiyle incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (2), 181-191.
İlhan, A.Ç. (2007). Yaratıcı drama ile örtüşen çağdaş sanat akımları.Yaratıcı Drama Dergisi, 1(3-4), 139-154.
İlter, İ. (2014). Öğretim elemanlarının kullandığı yöntem ve tekniklere ilişkin öğretmen adaylarının görüşleri. Journal of International Social Research, 7(35). 562-575.
Kaya, Ö. (2006). ilköğretim 3. sınıf görsel sanatlar dersinde drama destekli eğitimin yaratıcı sürece katkıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Özer, B. (2000). Kültür sanat mimarlık. İstanbul: Yem Yayın.
Read, H., & Asgari, N. (2014). Sanatın anlamı. İstanbul: Hayalperest Yayınları.
Sağlam, T. (2006). Gavin Bolton: Drama, sanat, öğrenme. Yaratıcı Drama Dergisi. 1(2), 57-64.
San, İ. (1979). Sanatsal yaratma ve çocukta yaratıcılık. Ankara: Türkiye İş Bankası.
Tanilli, S. (1999). Yaratıcı aklın sentezi: Felsefeye giriş. Ankara: Adam Yayınları.
Topçu, A. K., (2008). Görsel sanatlar eğitiminde bir öğretim yöntemi olarak yaratıcı drama . Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi.
Uyan, Z. (2006). Resim öğretiminde (sanat eğitiminde) oyunun öğretime katkısı. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Üstündağ T. (2005). Yaratıcılığa yolculuk. Ankara: Pegem Yayıncılık.
Vural, R. A., & Somers, J.W. (2011). İlköğretimde drama kuram ve uygulama. Ankara: Pegem Yayınları.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
Yolcu, E. (2009). Sanat eğitimi kuramları ve yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları.
Görüntülenme Sayısı: hesaplanıyor...
Mesleki Gelişim Yönelik Çalışmalar
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A.3. Ulusal ve Evrensel Değerlere Önem Verme >> A3.5. Öğrencilerde ulusal ve evrensel değerlerin gelişmesini destekler ve model olur.
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A.3. Ulusal ve Evrensel Değerlere Önem Verme >> A3.6. Öğrencilerine bireysel ve kültürel farklılıkları olabileceğine ilişkin anlayış kazandırmaya yönelik çalışmalara yer verir.
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A1. Öğrencilere Değer Verme Anlama ve Saygı Gösterme >> A1.10.Öğrencilerin sevgi ve saygıya dayalı ilişkiler geliştirmelerine ortam oluşturur.
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A1. Öğrencilere Değer Verme Anlama ve Saygı Gösterme >> A1.4.Öğrencilerin farklı etkinlikler önermesine ve bunlara katılmasına olanak sağlar.
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A1. Öğrencilere Değer Verme Anlama ve Saygı Gösterme >> A1.7. Öğrenciler sorulara farklı yanıtlar verdiğinde olumlu tepki gösterir.
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A2. Öğrencilerin, Öğrenebileceğine ve Başaracağına İnanma >> A2.1.Öğrencilerde öğrenmeye ilişkin olumlu tutum geliştirmeyi amaçlar.
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A2. Öğrencilerin, Öğrenebileceğine ve Başaracağına İnanma >> A2.8.Öğrencilerin kendilerini gerçekleştirmeleri için onlara sınıf içi ve dışında çeşitli etkinlikler ve olanaklar sunar. (E1.4;E1.5)*
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A4.Öz Değerlendirme Yapma >> A4.4.Farklı görüşlere ve eleştirilere açıktır.
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A5. Kişisel Gelişimi Sağlamak >> A5.1.Bireysel gücünün ve yetkinliğinin farkındadır.
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A5. Kişisel Gelişimi Sağlamak >> A5.10.Türkçe’yi kurallarına uygun ve anlaşılabilir bir biçimde kullanır.
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A5. Kişisel Gelişimi Sağlamak >> A5.7.Üst düzey düşünme becerilerine sahiptir ve bunları kullanır.
A- KİŞİSEL ve MESLEKİ DEĞERLER - MESLEKÎ GELİŞİM >> A5. Kişisel Gelişimi Sağlamak >> A5.9.Yeni fikirlere ve değişime uyum sağlar.