ÖĞRENME YOLCULUĞU

Mellor ve Schiff’in ilk kez kullandığı kavramın İngilizcesi “discount”tur. İngilizce sözlükte “discounting” kelimesi “indirim, “iskonto”, “azaltma”, “kısa kesme” kelimeleriyle açıklanmış. Türkiye’de TA eğitimine devam eden bir grup bu kavramın çevirisinde iki kelime de kararsız kaldılar bir grup gözardı şeklinde çevrilmesinin daha ayırıcı olduğunu düşünürken diğer grup da “yoksaymanın kavram için daha açıklayıcı olduğunu düşündü. Bu yazıda discount kavramı için “gözardı” ifadesi tercih edilmiştir.

Mellor ve Schiff’in makalesindeki tanıma baktığımızda, “gözardı”  yapan bir kişi kendisinin, diğerininin veya bir gerçekliğin, bazı özelliklerini, gerçekte var olduğundan daha önemsiz olduğuna  inanır ve öyle davranır. Göz ardı , gerçeğin çarpıtılmasıdır. Bir başka ifade ile gözardı bir sorunun çözülmesine yararlı bir bilginin bilinçsizce unutulmasıdır. Bir bilgiyi ihmal etmek gözardıdır. Bir sorunun çözülmesinde yararlı olan bilginin seçici olarak gözardı edilmesi, unutulmasıdır.

 Örnek:  Takside giderken gösterge tablosunda kırmızı bir ışık yandığını farkeder ve şöföre bunu söylersiniz. Sürücü “önemli değil” der. Ancak kırmızı ışık yanması önemli bir durum olduğunu göstermektedir. Şöför bunu yoksayar ve önemsemez.

Esrarkeşlerle çalışan psikologların şöyle bir tespiti vardır; bağımlı kişinin esrar kullandığını herkes biliyordur sadece anne-baba bilmiyordur. Oysa uyaran çok net çıkar; sosyal çevre değişikliği, aşırı zayıflama, gözbebeklerinin büyümesi, agresif olma ya da geri çekilmede olmak gibi başlar. Bunların tamamı uyarandır. Bu durumlardan aileye bahsedildiğinde “farketmedik” derler. Bu durum ailenin kötü olduğu anlamına gelmez. Bu durum aile için tehlikeliydi ve görmek istemediler şeklinde yorumlanabilir. Anne ve babanın gerçekle karşılaştıklarında nasıl bir şok yaşadıklarını söylemek gereksizdir.

Tablo1’de görüldüğü gibi gözardı farklı düzeylerde olabilir. Kişi uyaranı, bu uyaranın sorun olduğunu veya çözüm için seçenekler olduğunu gözardı edebilir. Bunun yanı sıra kişi uyaran özelinde uyararnın varlığını göz ardı edebileceği gibi, uyaranın anlamını, değişme olasılığını veya değişim için kendi potansiyelini gözardı edebilir.

Tablo 1

Eğitimlerde gözlem ve geri bilidirm sürecinde yaşanabilecek bir örneği Tablo 2’de bulabilirsiniz. Bir gözlem sırasında kişinin ses yüksekliğinin normal sunumda olsuğundan çok yüksek olduğunu fark ediyorsunuz, kişiye “…. “Bey sesin iki sınıf öteden rahatlıkla duyuluyordu” diyorsunuz ve kişi yok canım benim sesim yüksek çıkmaz diyor. Bu durumda kişi öncelikle sesinin yüksekliğinin yanı  sıra uyaranın varlığını da gözardı ediyor. Tablo’daki bir başka bölüme bakacak olursak kişi ses yüksekliğinin grup süreci için bir sorun olduğunu görebilir veya bunu bir sorun olarak adlandırabilir fakat bunun değişme olsalığını yok sayabilir “Ben 20 yıldır böyle konuşuyorum, değiştiremem “ diyerek sorunun değişme ihtimalini göz ardı edebilir. 

Tablo 2

Cathexis Enstitüsü gözardı tablosuna bir farklı açıdan bakmış ve gözardının tipinin üç farklı alanda gerçekleşebileceğini söylemiştir. Kişi kendine, diğerine veya duruma yönelik gözardı yapabilir. Tablo 3 Uyaranın tipine bölgesine göre nasıl yapılabileceğini  örneklemektedir.

Tablo 3[1]

Uyaran tipinin yanı sıra düzetine göre de benzer yaklaşım ve örneklemeler Tablo 4’dedir.

Tablo 4[2]

Bu bilgi geri bildirim ve koçluk süreçlerinde bizim ne işimize yarar?

Gözardı bilinçli yapılan bir şey değildir, kişi gözardı ettiğini fark etmez. Bu nedenle karşımızdaki kişiyle bir iletişim sürecinin içinde iken meydana gelen bir aksilikte kişinin bu tablonun neresinde olduğunu fark etmek, iletişimi sürüdürürken kullanacağımız araçları belirlememize yardımcı olacaktır.

Tablo5’te oklarla ( Oklar müdahale noktaların nerelerde olabileceğini göstermektedir.)  belirtildiği gibi eğer kişi uyaranın varlığını henüz fark etmiyorsa ( Ü) o kişiye seçenekler sunmaya çalıştığınızda  ( ÜÜÜ )  karşınızdaki kişi seçenekleri anlamlandıramayacaktır. Sorunun farkında olup çözümü de bilen birisine ( ÜÜÜÜÜ) kişisel kapasitesinin yeterliliği veya yetkinliği ile ilgili bir çalışma yapmak gerekirken sorunun önemine ( ÜÜÜ )  yönelik bir müdahale yapıldığında tabii ki farklı bir tepki alınacaktır. 

İlk başta kullandığımız örnekten hareket edersek, kişi sesinin yüksek olduğunun farkında değil ise, ona sesini daha alçak kullanması için vereceğiniz öneriler işe yaramayacaktır. Öncelikle kişinin sesinin yüksek olduğunu fark etmesi, sonrasında bunu bir sorun olarak algılaması gerekir, sonrasında çözümler ve kişisel kapasiteye odaklanacaktır. “Sesimi daha etkili kullanmak için yapılablecek şeyler olabilir ama ben uğraşamam” diyen birisine sesin yüksek olmasının aslında nasıl bir problem olduğuna dair açıklama yapmanın işlevsel olmaması gibi.

Tablo 5

Her aşamada yapılabileceklere geçmeden önce gözardı matrisine bir başka açıdan bakalım. Bu kavram psikopatolojide tanılama ve müdahale aracı olarak kullanılan bir araçtır. Bu aracı eğitim ortamına ve geri bilidirm sürecine uyarladığımızda … yılında … yazdığı makale yol gösterici olabilir. Bu makalede gözardı matrisinden yola çıkılarak yeni bir matris öneriliyor Farkındalık Gözardı Matrisi. Çözüm odaklı ve eğitim yapılandırması için kullanılan bu matris bizler için daha anlamlı detaylarına girmeyeceğiz. Belki başka bir yazıda. Benzerlikler ve farklıllıklar tartışılabilir. Fakat bu bakış açısında önemli olan kişininn neyin farkında olduğuna odaklanmanın ve oradan başlayarak çalışma yapmanın ne kadar yararlı olduğudur.

Tüm bu bilgilerden yola çıkarak koçluk sürecinde kullandığımız bazı kavramların burada sözü edilen  kavramlarla ilişkisini şöyle kurabiliriz.

Uyaranın farkında olmak önemlidir.

Kişinin yaptığı bir eylemi yorumsuz olarak kişinin önüne koymak, ona göstermek önemlidir. Bazen özellikle “olumlu koşullu ifadeler” kullanıldığında, bunu söylemeye gerek yok gibi algılanabilir. Aslında kişinin yaptığı eylemin farkındalığında olduğunuzu, gördüğünüzü belirtmek sadece beslenmesini (hoşuna gitmesinin)sağlamanın yanı sıra farkındalığına yönelik de bir müdahaledir. Amiyane tabiri ile “Eşek değil ya görüyordur.” Cümlesinin her zaman geçerli olmadığı bazen hepimizin gözümüzün önünde olan bir şeyi göremediğimiz “eşeklik ettiğimiz”  anlar olduğunun farkında olmak önemli.

Seçenekleri düşündürmenin önemi

Burada belirttiğimiz gibi algılar çok farklı çalışabiliyor. Kişilere çözümler sunmaktansa kendi algısı çerçevesinde çözümler üretmesine imkan sağlayan soruları kullanmak önemlidir. Bir farkındalığı etkileyen birden fazla faktör olduğuna göre, kişi bulunduğu durumda kendisi, diğeri, durum, uyaran, uyaranın önemi, kişisel kapasite pencerelerinden bakarak en iyi çözümünü kendi üretebilir. Biz ne kadar anlamaya çalışırsak çalışalım, kişinin kendi bulunduğu durumdan daha “iyi” ve “doğru” çözüme ulaşmamız zordur.

Soruların gücüne güvenmek

Kişinin Farkındalık Gözardı Matrisinde nerede yer aldığını ve nereye doğru bir yolculuk yapabileceğini belirlemek ve bu yolculukta yoldaşlık etmek isteniyor ise en güçlü araç doğru sorulardır. Soruları düşünürken matrisin hangi aşamasına hizmet ettiğini düşünmek bizi güçlendirebilir.

Örnek:

• Neler oldu? Neleri iyi yaptın? (      uyaran)
• Bunun senin önemi ne? Böyle yapıyor      olman grubu sence nasıl etkiler? ( uyaranın önemi- sorunun varlığı)
• Neyi yapıyor olursan bu durum farklı      gelişir?  Bir sonrakinde neyi farklı      yapıyor olursan daha etkili olur? ( çözüm – seçenekler)
• Sen bunun için ne yapabilirsin? Senin      hangi güçlü özelliğin bu sorunu çözmekte yardımcı olabilir?
• (kişisel kapasite)   

Şaşırma! Herkes gözardı edebilir.

Gözlemde sizin gördüğünüz diğerinin fark etmediği bir şey olduğunda şaşırmayın, herkes belli düzeylerde gözardı yaşayabilir. Yaşamı idame ettirebilmek için belli düzeyde herkes bunu yaşar. Sokakta yürürken her şeyi fark ettiğinizi düşünsenize yaşam herhalde çok zor olurdu. Onun içinde neyi fark ettiğinizi ve neden önemli olduğunu düşünmeden söylemek sorun olabilir.

Neyi söyleyeceğini düşün.

Geri bildirim verirken bir bilgi veya öneri sunacaksanız, kişinin uyaranın farkında olup olmadığı, öneminin farkında olup olmadığını, farklı çözüm seçeneklerini görüp göremediğini ve sunacağınız çözümü, uygulama potansiyelini kendinde görüp görmediğini düşünmekte fayda var. Kısaca söylemeden önce durup düşünmek gereken birden fazla (konu) kaynak var.

Görüntülenme Sayısı: hesaplanıyor...