UMUT YARINLARA

     Öğrencilerde karşılaştığımız, bazen anlamlandırmakta zorluk çektiğimiz durumlar olur. Öğrenci erken yaşta okuma yazma öğrenmiştir. Çevresi tarafından bu başarısı üzerinde takdir dolu söylemler bulunur. Sayı saymayı ve harfleri çok hızlı öğrenirler. Hafızaları çok güçlüdür. Sosyal ortamlarda arkadaşları ile oynamaktansa yetişkinlerin konuşmalarını dinlerler. Gördükleri kelimeleri hızla ezberlerler. İlginç olan ise Hiperleksik çocuklar konuşmayı öğrenmekte zorluk çekerler. Sosyal olarak asla konuşmayı başlatan taraf onlar değildir. Şekillere ve sözcüklere karşı fazlaca duyarlı olmaları dikkat çeker. Kelimeler karşısında geçirdikleri hayret ve hayranlık gözlerinden okunabilir.

      Bütün bu belirtiler ebeveynlere çocuğun yüksek zekâlı olduğunu düşündürse de çocuğun gelişim sürecinde ortaya çıkan konuşma bozuklukları durumun ''hiperleksi'' olduğunu ortaya koyar. Aile, çocuğu doğru gözlemleyip bir uzmana danışmalı ve gelişim sürecini uzman tavsiyeleri ışığında yönlendirmelidir. Ayrıca hiperleksinin belirtileri otizm ile de benzerlik göstermektedir. Bu durum da yine sendromun ilerleyişinde ortaya çıkan farklılıklar nedeniyle aydınlatılabilir:

''Hiperleksi'', beş yaşından önce okuma becerisini kendi kendine edinen çocuklarda bulunduğu varsayılan bir çeşit sendromdur. Son yıllarda hakkında çok fazla bilimsel çalışma yapılmamış olsa da hiperleksinin başlangıçta otizm ile aynı belirtileri gösterir. Hiperleksi genel bir deyişle ezberlenmiş okuma veya parçalı beceriler ile bağlantılıdır. Öğrenciler, ezber yetenekleri sayesinde okuma yapabilir ancak okuduğunu anlama becerileri yaşıtlarına göre çok geridir. 

       Okuma, görsel semboller serisini, sözlü veya sözsüz olarak ses dizelerine çevirme sürecidir. Hecelerin fonetik değerlerinin öğrenilmesi aracılığıyla, okumayı ve sözcükleri telaffuz etmeyi öğrenme, çocuktan çocuğa farklılık gösterir. Okuma olgunluğu için yaşın kıstas alınmasından daha önemli faktörler vardır. Okul öncesi eğitimle çocukta bazı beceri ve yeteneklerin geliştirilmesi, sözcük kapasitesinin arttırılması ve dikkat süresinin belirli bir düzeyde olması gerekmektedir.

       Zorla okuma öğretilen çocuklarda okulun ilk yıllarında öğrenme kapasitelerini engelleyen bıkkınlık ve isteksizlik gözlenir. Çocuklara bu dönemde okumayı öğretmektense ailelerden, okuma olgunluğunu kazanması için çocuğa fırsatlar yaratması beklenir. İzlenilen bir tiyatro ya da film hakkında sohbet etmek, çocuğa kitap okuyup kitabın içeriği hakkında konuşmak çocuğun anlama kapasitesinin gelişmesine katkı sağlamak, kelime hazinesini geliştirmek, okuma olgunluğu kazanmasında son derece etkilidir. 

    ''Hiperleksi çocuklar beş yaşından önce neredeyse hiçbir çalışma yapılmadan okumayı öğrenen ve bu erken gelişmiş okuma yeteneğine dil becerilerinde gecikmenin eşlik ettiği, aynı zamanda sosyal ilişkilerde de akranlarından belirgin oranda performans geriliği gösteren çocuklardır.''      

Hiperleksi Nasıl Anlaşılır?

      ''Hiperleksi'' belirtileri ilk bakışta anne babayı etkileyecektir. Çocuğun üstün zekâlı olması ihtimali akla gelen ilk düşüncedir. Belirtiler çoğaldıkça bu defa akla otizm ihtimali gelir. Ancak hiperleksinin belirgin özellikleri hakkında bilgi sahibi olunursa aradaki fark hemen anlaşılacaktır. Hiperleksiyi anlamak için öncelikle çocuğun sözcükler karşısında verdiği tepkiler ölçülmelidir. Eğer çocuk fazlasıyla duyarlı davranıyorsa bu hiperleksinin habercisi olabilir. Bunun yanı sıra çocuğun sürekli tekrarlayan davranışlarda bulunması, öfke nöbetleri, değişikliğe karşı verilen aşırı tepki gibi belirtiler de hiperleksiyi işaret etmektedir.

     ''Hiperleksi'' öğrenciler evdeki eşyaların aynı yerlerde kalması konusunda ısrarcı davranırlar. Yine bir yere giderken hep aynı yolu kullanmak isterler başka bir yoldan gitme konusunda direnirler. Öfke patlamalarında sözel olarak sakinleşmezler, bir şekilde dikkatleri ilgi duyduğu başka bir tarafa çekilmeye çalışılmalı ya da müzik kullanılmalıdır. 

Hiperleksik Çocukların Özellikleri Nelerdir?

• Bu sendroma sahip çocuklar zeki ve sevimli bir görünüşe sahip olurlar.
• Okuma sırasında cümleleri anlamaktan çok kelimelere önem verirler ve sözcükleri bütün olarak algılarlar.
• Mekanik oyuncaklar fazlasıyla dikkatlerini çeker. Dinlemede seçici davranırlar. Sürekli tekrarlanan davranışları bulunur.
• Ani tepkiler verebilirler.
• Sözcük kullanımında zorluk çekerler.
• Kendi buldukları sözcük ve cümleler ile konuşmaya çalışırlar.

• Tip 1 Hiperleksi : Bazı doğal gelişimli çocuklar çok erken yaşta okumayı öğrenirler. Oldukça parlak zekalı olma eğilimdedirler, kesinlikle otizmli değillerdir. Anaokulunda arkadaşlarına oldukça başarılı bir şekilde kitap okuyan, okuduğunu da anlayan bir çocuk oldukça şaşırtıcı ve dikkat çekicidir. Ebeveynler bu durumla gurur duyar ve süreci hayretle izlerler. Ancak, eninde sonunda diğer çocuklar bu okuma yeteneğini yakalarlar, hiperleksi durumu da çocuğun geçmişine dair bir anı olarak kalır.

• Tip 2 Hiperleksi : Hiperleksi durumunu otizmin belirtilerinden olan “savant yetenek” olarak taşıyan çocuklardır. Okumayı bilirler, müthiş bir hafızaya sahiptirler, bazen bunlara sayı ve tarih hesaplamaya dair üstün yetenekler de eklenir. Takıntı ve alışkanlıklarda katılık sıkça görülür. Ayrıca otistik spektrum bozukluğunda görünen dil, iletişim ve davranış farklılıkları da görülür. Genellikle Otizm, Yaygın gelişimsel bozukluk ya da Asperger tanısı taşırlar. Yani harflere ve sayılara dair savant yetenekleri olan otizmli çocuklardır.

• Tip 3 Hiperleksi : Hiperleksinin en az görülen çeşididir. “Otizme benzer” semptomları ayırt etmekteki zorluklardan ötürü “otizm” tanısı alırlar ama bu doğru bir tanı değildir. Bu çocuklar da okumayı erken öğrenirler, ezber yetenekleri muazzamdır ve bazen başka alanlarda da üstün yetenek sergilerler. Zaman zaman “otistik” davranışlar gösterebilirler. Örneğin seslere, temaslara ve tatlara karşı duyusal farklılıkları olabilir. Sevgiden kaçmazlar ve otizmli çocuklara oranla daha sosyal, girişken ve iletişime açıktırlar. Göz temasları normaldir  ve yakınlarındaki kişilerle iletişimleri gayet iyidir. Rutinlere bağlılık ve değişimlere direnç olabilir. Zeki, meraklı, “büyümüş de küçülmüş” bir havaları vardır. Başka bazı otistik davranışları da olabilir ancak bunlar zaman içinde azalır ve hatta geçer. Bu çocuklar da yaşlarına göre doğal gelişimli hale gelirler.

Hiperleksi aşağıda yer alan dört parametre ile incelenmelidir:

1. Okumaya erken başlama
2. İlginç dil öğrenme bozuklukları
3. Sosyalleşmede problemler
4. Gelişim öyküsü

1- Okumaya Erken Başlama:

En önemli komponent kelimeleri tanımasıdır. Bu anne ve babalar tarafından öğretilmez ve 18-24 ay arası bu tarzda kelimeleri ve sayıları erken tanıması şaşkınlıkla karşılanır. 3 yaşına kadar yazılı kelimeleri tanır ve okurlar. Bazen konuşma tamamlanamadan da meydana gelebilir. Çocuklar kelimelerden büyüleyici bir tarzda etkilenirler.

2. İlginç Dil Öğrenme Bozuklukları:

Bu çocuklardan konuşabilenleri aşağıdaki özelliklerin hemen hepsini taşırlar.

• İlk heceleme ve konuşma denemeleri ekolaliktir.
• Harflere, sayılara ve şarkı sözlerine karşı iyi bir işitsel hafızaları olduğu gibi iyi bir görsel hafızaları da vardır.
• Tek kelimeleri anlamaları cümleyi anlamalarına göre daha iyidir.
• Tekrarlayıcı ve basma kalıp konuşmaları vardır ve konuşmanın içeriğinde sık sık kendilerine has kelime ve cümlecikler kullanır.
• Konuşması normal bile olsa konuşmayı başlatma ve sürdürmede sorunları vardır.

3. Sosyalleşmede Problemler:

Bu grup bozukluklar dili anlamadaki zorlukla ilişkili olabilir. İncelenen gruptaki çocuklarda aşağıdaki davranışlardan bazıları herhangi bir anda tespit edilebilir. Bunlar; uyumsuz davranışlar, ritüalistik davranışlar, aynılıkta aşırı ısrar, Bir duygusal durumdan diğerine geçişde zorlanmalar, öfke nöbetleri, Yaygın anksiyete ve özgün korkular, gruba uyumda zorlanma, yaşıtlarıyla arkadaşlık kuramama, yüksek sesli makinelere karşı duyarlılıktır. Dilde gelişme oldukça bu davranış patolojilerinde de azalma olmaktadır. Bu çocukların bir kısmı ilk başlarda otistik bozukluğa benzer ancak 2-3 yaşında gelişen dil becerileri ile bu gruptan ayrılırlar.

4. Gelişim Öyküleri:

Aşağıda sayılan altı madde bu grupta sıklıkla gözlenir.

• Bunlar çoğunlukla erkektir.
• 18 ay ve 2 yaşına kadar normal gelişmişken, bundan sonra bir gerileme gösterirler.
• Normal bir heceleme (speech) anormal bir prozodi ile beraberdir.
• Bazılarında silik nörolojik bulgular olsa da genelde nörolojik bulgu vermezler.
• Hepsinde davranışsal ve sosyal anormallikler varken bazılarında self-timulasyonlar gözlenir.
• Dili anlamada sorun yaşarlar.

     5 yaşından önce okurlar ve kelimeler karşısında büyülenmiş gibi bir davranış gösterirler. Tüm hiperpleksik çocuklar kelimeleri bütün olarak tanır. Bazı hiperleksik çocuklar kelimeyi daha önce bir yerde görmeseler de okuyabilirler. Bazı hiperleksik çocuklar logolara ilgi çekerler. Bu çocukların yazılı dili okuma yeteneklerinin doğuştan geldiğini söylenmektedir. Hiperleksi özelliği olan çocuklar genelde ilk kelimelerini 12. ayda söylerler ve bu kelimeler genellikle tren, kamyon, araba vb. gibi kelimelerdir. Harfler ve sayılarla çok ilgilendikleri hatta bunlar karşısında büyülenmiş gibi davranırlar. Sayıları ve alfabenin harflerini sayabilirler, kolayca şarkıları ezberleyebilirler. Dilde 18 ayda bir gerileme olmakta ve bu 24. aya kadar sürebilmektedir. Çok sık rastlanılmasına karşın bu durumun sebep açıklanamamıştır. Bu grupta dil gelişimi normal yaşlarına göre daha geç gerçekleşir.

       Bu çocuklar görsel mekanik oyuncakları severler. Özellikle tren gibi oyuncakları. Diğer bir uğraşları televizyon seyretmektir. Özellikle Çarkı Felek gibi programları izlerler. Bu program bu çocuklar için ideal bir programdır, çünkü içinde çok fazla sayıda harf, sayı ve kelime vardır. Elektrikli süpürge gibi aletlere hayranlıkla inceleyebilir yada bunlara aşırı tepki gösterebilir. Evdeki eşyaların aynı yerlerde kalması konusunda ısrarcı davranırlar. Yine bir yere giderken hep aynı yolu kullanmak isterler başka bir yoldan gitme konusunda direnirler. Öfke patlamalarında sözel olarak sakinleşmezler, bir şekilde dikkatini başka bir tarafa çekilmeye çalışılmalı yada müzik kullanılmalıdır. Genellikle arkadaşlık ilişkileri kurmada zorluk çekerler. Oyun oynayan yaşıtlarının yanına gitse bile nadiren bir konuşma veya ilişki başlatabilirler. Dinlemede seçicilik gösterirler. Yanındaki bir şeyi dinlemiyorken diğer odada ilgilerini çekebilecek hafif bir sesi işitebilirler. Dinlemedeki bu seçicilik hastalıkta karakteristiktir.

    Zeki ve sevimli bir görünümleri vardır. Oyuncaklarla oynarken mekanik olanları yada puzzle’ı tercih edeceklerdir. Bu çocukların ince motor becerilerinde herhangi bir sorun bulunmamaktadır. Okuduğunu anlama sözel dil ile ilişkilidir. Erken yaşlarda yazılı soruları ve bilgileri daha iyi yanıtlarlar. Erken okuma, yüksek işlevli otistik bozuklukta da görülebilmektedir. Pek çok hiperleksi özelliği olan çocuk 4,5-5 yaşlarında dil gelişimlerinde ilerleme gösterirlerken sosyal iletişimdeki bozukluk kalıcı haldedir. Literatürde bu şekilde dil gelişimi gösteren yüksek işlevli otistik bozukluklu çocuklarda vardır.

       Hiperleksik cocuklar erken yaşlarda, otizmle ilişkili pek çok tipik davranış gösterebilirler. Bunlar arasında self-stimulasyonlar, ritüalistik davranışlar, duyusal uyaranlara (gürültü, dokunma ve koku gibi) artmış duyarlılık, öfke patlamaları, yaygın anksiyete ve anormal korkulardı. Bu davranış anormallikleri 4,5-5 yaşında dilin gelişimi ile azalır. Bu çocuklar sevecen, sıcak çocuklardır ve yetişkinler ile daha iyi bir iletişim kurarlar. 5 yaşından itibaren yapılandırılmış oyunlara interaktif olarak katılabilir. Her ne kadar normal bir okula gidebilseler de eğitimlerinde küçük değişiklikler yapılmalıdır.

        Öğrencilerdeki bu davranış anormallikleri 4,5-5 yaşında dilin gelişimi ile azalır.  5 yaşından itibaren eğitici oyunlara katılabilirler. Normal bir okula gidebilirler. Eğitimlerinde  anne-baba, öğretmen ve  rehber öğretmen ile  işbirliği yapılarak öğrenme ortamları geliştirilir, dil gelişimleri için eşleştirme kartları, neden sonuç kartları ile yapılan çalışmlar  öğrencinin kapasitesinin gelişmesini ve bu süreci eğlenceli  geçirmesini sağlar.

       ''Bu yazı, bu durumdaki öğrencilerin  ayrımını yapmak için yazılmamıştır. Bu yazı, kişisel olarak oluşan merak ve karşılaşılan bir olay çözümlenmesi için yapılan araştırmalar sonrasında oluşan bilgilerin paylaşımı ve bu konuda arayışta olan veliler için  okunan bilgilerin bir araya getirilmesi ile yazılmıştır.

      Bu konuda   uzman olanlar ilgili fakültelerinin bölümlerinden eğitim olan kişilerdir. Çocuğunuzda bir farklılık olduğundan şüpheleniyorsanız, ilk yapacağınız şey okul rehberlik servisleri ve bu konuda eğitim alan profesyonel kişilere danışmak olmalıdır''

Esen kalın...

Görüntülenme Sayısı: hesaplanıyor...