VOLKAN BAL

Aslında önce kuantum ve benzeri daha popüler konularda yazacakken bu konunun konuşulması gerektiğini düşündüm. Konu önemli olduğu kadar bizlerin pek umursamadığı birşey üniversitede neredeyse okuduğumuz her kitabın başında bilim nedir diye bir kısım olurdu. Bu kısımda bize bilimin deneme yanılma ve metodolojiden oluştuğunu söylerdi.

Farklı insanlar farklı tanımlar yapmışlar "Bilim, çürütülebilir olan şeydir." demiş Karl Popper. Thomas Kuhn  "Çağdaş bir inançlar sistemi içinde işleyen problemleri çözmenin bir metodudur." demiş.

Olayın özü aslında tümdengelim ve tümevarım denen olayda (induction ve deduction).

Örnek olarak; Saf su 0 °C derecede donmaya eğilimli, benim aracımın radyatöründe de su var (Tümevarım yapmaya çalışıp teori oluşturacağım) demek ki sıcaklık 0 °C altına düşerse benim radyatörümdeki su donar (Tümdengelim yaptım). “What is this thing called Science?” kitabından alınmış bir örnek.

Bu tip örnekleri hocalarımdan nutuk olarak çok duydum tabii ki böyle olmalı diye kendi kendime durdum. Hikaye bence bundan sonra başlıyormuş. Bu teorinin uygulamasında sorun var mı yok mu kontrol ettim mi?  İlk hipotezimi geliştirme aşamasında ara kontrolleri yaptım mı? Değişkenleri göz önünde bulundurdum mu? Cevabımı tahmin edersiniz herhalde (HAYIR).

Aynı akıl yürütme oyununu başka bir örnekle yapalım.

Ağır olan cisimler suda batar, çelik ağırdır, gemiler çelikten yapılır (Tümevarım yapmaya çalışıp teori oluşturacağım) demek ki tüm gemiler aslında batacaklar. Ahanda! Bu işte bir sorun var ama nerde? Biraz önce yürüttüğüm akıl, akılsa bu ne? Benim dikkat etmediğim ya da bilmediği bazı ek değişkenler varmış ki tutmuyor. İşte bilim böyle bir şey, kontrol mekanizmaları ve teorileri kontrol edip hipotezler üretmek ve doğadaki bunlarının karşılıklarını kontrol etmek üzerine kurulu.

Bazı teorilerin kanıtları ve kontrol edilebilir değişkenleri o kadar güçlü ki bunlar kanun olarak adlandırılmaya başlanmışlar. Yerçekimi buna güzel bir örnek, elmanın dünya üzerinde normal bir yerde yukarıdan aşağıya bırakıldığında yere düşeceği kesin (Hatta büyük bir doğruluk payıyla nereye ve ne zaman düşeceğini dahi bulabilirsiniz). Tıp ise tam tersine örnek, o kadar fazla değişken var ki genellemeler neredeyse hiçbir zaman kesinlik içermiyor. Belirtiler üzerinden olası neden üzerinde duruluyor. Bundan 400 yıl önce en gelişmiş tıp kitabı 100 sayfa iken şimdi binlerce sayfadan oluşan tıbba giriş kitapları var. İşte bunun olabilme sebebi bilimsel düşünme yöntemlerinden geçiyor.

Değişkenleri mümkün olduğunca kontrol altında tutup benzer sonuçlara ulaşmaya çalışıyoruz.  

Bilimsel olarak düşünmek bir yöntemdir herkes tarafından uygulanabilir önemli olan değişken olarak görülen şeylerin arasına tanımlanamayan şeyleri eklememektir. Mesela bundan 100-200 yıl önce beyin kan damarlarına pıhtı oluşan bir kişi felç olduğunda kendisine cin çarptı deniyordu, ya şimdi?

Yazıda bahsettiğim kitap ulaşmak isterseniz à Chalmers A., 1999, What is this thing called Science?, University of Queensland Press, Open University Press, Hackett

Görüntülenme Sayısı: hesaplanıyor...